Gözünüzde canlandırmaya çalışın…
Yer, Hollanda’nın en büyük ikinci kenti Rotterdam.
Şehrin ortasından geçen Koningshaven Kanalı’nın kıyısında toplanmış birkaç bin Rotterdamlı gözlerini aşikâr bir noktaya dikmiş, bekliyor.
Derken beklenen şey uzaktan görünüyor… 127 metrelik uzunluğuyla daha suya inmeden “dünyanın en büyüğü” sıfatını edinen bir özel yat. Sahibi, Amazon’un kurucusu ve dünyanın en varlıklı insanlarından biri olan Jeff Bezos.
Dev yat, suyun üzerinde süzülerek insanlara hakikat yaklaşıyor. Kalabalığın önüne geldiğinde bir anda alt kısmı sarıya ve turuncuya bulanıyor. Ortada birkaç kırmızı leke de göze çarpıyor.
Rotterdam Kent Kurulu’nun eski üyelerinden Stefan Lewis, “Ben yumurta değil domates fırlatırdım. Vegan beslenmeye çalışıyorum da…” diye açıkladı sarıların ortasındaki kırmızıları.
Böyle bir sahne hiç yaşanmadı ancak hududundan dönüldü. Rotterdam halkının Hollanda’da bir tersanede inşa edilen yata olan reaksiyonu, az daha bir çürük yumurta protestosuna dönüşmek üzereydi.
Peki ne olmuştu? Rotterdamlılar bu yata neden bu kadar reaksiyon gösteriyordu?
YATI DENİZE İNDİRMEK İÇİN KÖPRÜYÜ SÖKMEK İSTEDİLER
Dediğimiz üzere Bezos’un Y721 kod ismiyle bilinen ve 500 milyon dolara mal olan dev yatı, Oceanco şirketinin Rotterdam’daki tersanelerinde inşa edildi.
Bu yaz denize inmesi planlanan yatla ilgili Oceanco ve Bezos’un, Rotterdam mahallî idaresinden bir ricası oldu: Tamamlanan yatın rahatça geçip denize açılabilmesi için kanalın üzerindeki Koningshaven Köprüsü’nün çok kısa bir müddetliğine sökülmesi.
Bu birinci bakışta çok mantıksız bir talep değildi. Halk ortasında kısaca De Hef yani “asansör” diye bilinen köprünün ortasındaki kesimi esasen ismi üzerinde aşağı üst oynayabilen bir düzenek üzerinde olduğundan rastgele bir hasar kelam konusu olmayacaktı. Söküp takma süreci bir, en fazla iki günde tamamlanacak, tüm masraflar Oceanco’nun kasasından karşılanacaktı.
Zaten yosun yeşili çelik çubuklardan oluşan ve dev bir H harfini anımsatan köprüyü etkin olarak kullanan da yoktu. Çünkü 1927’de Breda-Rotterdam Demiryolu’nun bir modülü olarak inşa edilen köprü yerine bir tünel yapılmasının akabinde 1993’te kullanma kapanmıştı.
Sözün kısası her şey hemen olup bitecekti, Rotterdam halkının cebinden para çıkmayacaktı ve hayatın akışında rastgele bir aksama olmayacaktı. Lakin işler hiç de beklendiği üzere gitmedi ve Rotterdam’la Bezos ortasındaki gerginlik, geçtiğimiz Şubat ayında dünya basının manşetlerine yansıdı.
De Hef bugün Hollanda Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı’nın ulusal miras programı olan “rijksmonument” bünyesindeki binalardan biri.
“BEZOS’UN OYUNCAĞI İÇİN KÖPRÜYÜ SÖKMEK Mİ?”
İlk haberlerde mahallî yetkililerin Oceanco’nun De Hef’in ortasını sökmesine müsaade verdiği belirtiliyordu. (Operasyonun maliyeti ise hiç açıklanmadı.) Bir belediye çalışanı talepte rastgele bir sorun görmemiş ve onay vermişti.
Ardından büyük bir gürültü koptu.
Lewis olayı Facebook’taki paylaşımlardan öğrenmişti. Beşerler birbirine “Bu gerçek mi?” diye soruyordu.
New York Times’a konuşan Lewis, “Ben de Belediye Lider Yardımcısı’nın ofisini aradım ve ‘Bu gerçek mi?’ diye sordum. ‘Bu mevzu hakkında rastgele bir bilgimiz yok’ diye karşılık verdiler. Olay gündemlerinde değildi. Bana geri dönüş yapmaları bir gün sürdü” diye konuştu.
Kararın kamuoyunda duyulmasının akabinde, öfkeli vatandaşlar lokal televizyon kanallarının haber bültenlerinde birinci sıraya yerleşti. Birebir günlerde yata yumurta fırlatmak isteyenlerden oluşan bir Facebook kümesi kuruldu. (“Jeff Bezos’un yeni oyuncağı için De Hef’i sökmek mi? Gelin daima birlikte yumurta atalım…”) Kent kurulu üyelerinden biri yaptığı açıklamada, yatın yelken direklerini kente yapılmış hakaretamiz bir el hareketine benzetti.
TEPKİLER SONUÇ VERDİ, TALEP GERİ ÇEKİLDİ
Neyse ki bahis Haziran ayı sonunda tatlıya bağlandı. Rotterdam Belediye Lider Yardımcısı, Oceanco’nun De Hef’i sökme ricasını geri çektiğini duyurdu. Bu karar birçokları için kitlelerin bir milyarder karşısındaki zaferi olarak görüldü fakat iş bununla hudutlu değildi.
Yaşanan gerginlik birebir vakitte Amerikalıların bedelleri ile Hollandalıların pahaları ortasında bir çatışmayı da yansıtıyordu. Hatta Hollanda’yı yakından tanıyanlar için bu olay, Hollanda halkını sıkıntıdan çıkarmak hedefiyle yazılmış bir senaryo üzere görünüyordu.
300’den fazla çalışanı olan Oceanco’dan, talebin geri çekilmesiyle ilgili resmi bir açıklama yapılmadı. Şirket New York Times’ın yorum talebine de cevap vermedi. Gazetelerde çıkan haberlerde, şirketin kararının gerisinde çalışanlarına yönelik tehditler ve vandalizm olaylarına ait dertler olduğu belirtildi.
HOLLANDALILARIN HAYAT İDEOLOJİSİ: “ORTALAMA OL”
Peki Rotterdamlıların bu kadar büyük bir reaksiyon vermesinin sebebi neydi?
37 yaşındaki Lewis bu soruya, “Prensip meselesi” diye karşılık verdi ve ekledi: “Sınırsız paranız olduğunda neler alabilirsiniz? Her kuralı esnetebilir misiniz? Anıt binaları parçalayabilir misiniz?”
Hollandalıların nezdinde bir numaralı problem Bezos’un insanın aklının alamayacağı kadar büyük servetiydi.
Şehir Kurulu üyesi ve emeklilerin hak ve sıkıntılarına odaklanan 50Artı Partisi’nin Rotterdam Vilayet Lideri Ellen Verkoelen, “Bizde bir laf vardır, ‘Normal davranmak, gereğince çılgınca’ deriz” dedi ve ekledi:
“Biz varlıklı insanların olağan davranmadığını düşünüyoruz. Servetin sonunun olmadığı ABD’nin tersine biz burada herkesin varlıklı olabileceğine inanmıyoruz. Biz ‘Ortalama ol’ diye düşünüyoruz. Bu kâfi.”
Aslına bakılırsa Verkoelen, Oceanco’nun talebini, ziyadesiyle rekabetçi bir daldaki bir şirkete verilmiş makul bir imtiyaz kabul edenlerdendi. Ancak hepsi de köprünün sökülmesine şiddetle karşı olan onlarca seçmeninin itirazlarını dinledikten sonra onlara hak vermişti.
TEREYAĞI MI PEYNİR Mİ?
Bu öfkenin kaynağının ne olduğunu çok uygun anladığını belirten Verkoelen, çocukluğunda yaşadığı bir olayı da örnek verdi:
“Ben 11 yaşlarındayken, ABD’den bir değişim öğrencisi bize geldi ve bir hafta kadar konutumuzda konuk kaldı. Annem ona ‘Sandviçini burada da Amerika’da yaptığın üzere kendin hazırlayabilirsin’ dedi. Çocuk ekmeğinin üzerine bir dilim salam koymak yerine beş dilim koydu. Annem çocuğa bir şey söylemeyecek kadar nazik bir bayandı ancak bana dönüp Hollandaca ‘Bu konutta asla bu formda yemek yemeyeceğiz’ demişti.”
Daha sonra okulda arkadaşlarıyla konuşan Verkoelen, onlara konuk olan Amerikalı çocukların da sandviçlerini tıpkı halde yaptıklarını öğrenmişti. Hollandalı çocuklar hem şoke olmuş hem de Amerikalı yaşıtlarını kıskanmışlardı.
Zira o yıllarda Hollanda bir sandviçe hem tereyağı sürmek hem de peynir koymak israf kabul ediliyordu. Tereyağlı ve peynirli sandviçlere “şeytan sandviçi” deniyordu. Çocuklara ya birini ya öbürünü seçmesi gerektiği, ikisine birden muhtaçlığı olmadığı anlatılıyordu.
Dolayısıyla dünyanın en büyük yatını inşa ettirip bir de üzerine kentin sevilen bir anıtını sökmek istemek de “şeytanın açık büfesi” üzere bir şeydi Hollandalıların gözünde.
Başbakan Mark Rutte
BAŞBAKAN’IN KRAL’LA GÖRÜŞMEYE BİSİKLETLE GİTTİĞİ ÜLKE
Hollandalıların bu tutumluluk kültürünün kökleri Kalvinizm’e uzanıyor. Yüzlerce yıldır Protestanlık’ın Hollanda’daki en yaygın kolu olan Kalvinizm öz disiplin, tutumluluk ve vicdanlılık üzere bedellerin önde olduğu bir inanç sistemi. Günümüzde yapılan anketlerde Hollandalıların kıymetli bir kısmı kendilerini dindar olarak nitelendirmese de bu inanç sisteminin birçok ögesi toplumun dokusuna yerleşmiş durumda.
Utrecht Üniversitesi’nde Çağdaş Hollanda Tarihi üzerine dersler veren Dr. James Kennedy, New York Times’a yaptığı açıklamada, “Kalvinizim size paranızın kaptanı olduğunuzu, o paraya göz kulak olma sorumluluğunuz olduğunu öğretir. Bunun manası paranızın birçoklarını dağıtmak, diğerlerine karşı cömert olmaktır” diye konuştu.
Kennedy, “İşiniz ileride sorumlu tutulacağınız ilahi bir tutkudur. Kazandığınızı şatafatlı şeylere harcamak hem toplum için hem de ruhunuz için makûs kabul edilir” dedi.
Elbette bu Hollanda’da milyarderler olmadığı ya da CEO’larla işe yeni başlamış çalışanların tıpkı fiyatı aldığı manasına gelmiyor. Hatta araştırma şirketi Statista’nın bilgilerine nazaran, ülkede bir CEO sıradan bir çalışanın 171 katı maaş alıyor. (Bu farkın en büyük olduğu ülke ise 265 kat ile ABD.) Hollanda’da farklı olan şey, zenginlerin bunu oburlarının gözüne sokmaya çalışmaması.
Bir vakitler dünyanın en büyük imparatorluklarından birini yöneten Hollandalılar bugün, başbakanlarının hükümdarlarıyla görüşmeye bisikletiyle gitmesinden ve bisikletini sarayın bahçesine kilitlemesinden gurur duyuyor. (Saray demişken, Hollanda’nın kraliyet ailesinin başka kraliyet ailelerine kıyasla daha mütevazı bir hayat sürdüğünü de hatırlatalım.)
Hollanda Hükümdarı Willem Alexander ve eşi Kraliçe Maxima
KÜLTÜRÜN TEMELİNDE DAYANIŞMA YATIYOR
Tabii her şey harika değil. Toplumun uzun yıllar boyunca göçmenleri bir modülü haline getirmekte zorlandığı ve soylulaşma nedeniyle orta ve emekçi sınıflarını kentlerin dışına ittiği bir gerçek. Buna karşın eşitliğe verilen kıymette bir azalma olmamış. Hollandalılar hala hiç kimsenin başkasından daha düzgün olmadığına ve başkasından daha fazlasını hak etmediğine inanıyor.
Bunun altında da göz arkası edilmesi mümkün olmayan bir coğrafik gerçek yatıyor: Ülke topraklarının aşağı üst üçte biri deniz düzeyinin altında. Tam da bu nedenle Hollandalılar asırlardır hayatta kalabilmek için bir ortada hareket etmek, el birliğiyle hendekler ve tahliye sistemlerinden oluşan bir altyapı kurmak zorunda hissediyor.
Erasmus Üniversitesi’nden tarih profesörü Dr. Paul van de Laar, bu durumu, “Hollanda iş birliği üzerine kurulmuş bir ülkedir” kelamlarıyla özetledi ve ekledi: “15’inci ve 16’ncı yüzyıllarda daima felaket tehditleri yaşandı. Protestanlar ve Katolikler, hayatta kalabilmek için çok fazla arbede etmemeleri gerektiğini biliyorlardı.”
Katkıda bulunmak, topluma karışmak, diğerlerine yardım etmek. Bunlar Hollandalılar için en yüksek ülküler ortasında. Hasebiyle 140 milyar dolarlık servet sahibi bir adamın 500 milyon dolarlık teknesi için istenen imtiyazın reaksiyon çekmesi hiç şaşırtan değil.
BEZOS’UN “VERGİSİ”
Bezos’u eleştirenlerin rahatsızlık duyduğu öteki noktalar da var. Örneğin Amazon çalışanlarının hak ettikleri fiyatı almadığına inanılıyor ve bu durum Bezos’un serveti düşünüldüğünde yalnızca adaletsizlik değil birebir vakitte da ahlaksızlık olarak görülüyor.
Şehirde birçok kişinin ağzından “Vergilerini ödemiyor” lafını duymak mümkün. Fakat bunu diyenler Bezos’un vergi kaçırdığını kastetmiyor. Kastedilen eşitsizlikle gayret etmek için parasını paylaşmıyor oluşu ki Hollandalılar için bu mecburilik kanunların öngördüğü vergi ödemelerinin çok ötesinde.
(Amazon, New York Times’ın haberle ilgili yorum taleplerine karşılık vermedi. Geçtiğimiz yıl ProPublica’da Bezos’un kazandığının çok azını federal gelir vergisi olarak ödediğine işaret eden kimi evraklar yayımlanmıştı. Bezos bu hususta bir açıklama yapmamıştı.)
ASLINDA SORUN NE BEZOS NE DE YATI…
Ancak Prof. van de Laar’a nazaran, kıssadaki makus karakter ne Oceanco ne de o güne kadar De Hef’in ismini bile duymamış olması muhtemelen olan Bezos. Van de Laar, asıl makus karakterin, halkın köprüye ait hislerinin derinliğini büsbütün yanlış anlayan ve kararı Rotterdamlılara anlatırken çok yanlış bildiriler veren Kent Kurulu olduğunu söyledi ve “Duygular değerlidir. Kurul bunu kavrayamadı, çok büyük aptallık ettiler” dedi.
Zira Rotterdamlılar için sorun o milyarder ya da şu yat değil, bu köprüydü.
Dışarıdan bakanlar için De Hef artık işlemeyen emektar bir fabrika makinesi üzere görünüyor. Mahallî halkın gözündeki De Hef ise apayrı. 1927’de birinci inşa edildiğinde bir mimari olağanüstüsü olarak görülen köprü, Hollandalı belgeselci Joris Ivens’in 1928 tarihli “Köprü” isimli sinemasına dahi mevzu oldu.
“De Hef: Biografie van een Spoorbrug” (Bir Demiryolu Köprüsünün Biyografisi) isimli kitabın müelliflerinde Arij de Boode, “De Hef hakkında yazılmış şiirler var. Rotterdam hakkında çekilen tüm sinemalarda o da yer alır. De Hef bir köprüden fazlasıdır” kelamlarıyla köprünün pahasını anlattı.
Köprünün orta kısmı en üst noktaya çıktığında 70 metre yüksekliğe ulaşıyor
GEÇMİŞİ BUGÜNE BAĞLAYAN BİR İSTİSNA
Rotterdam tarihi binaları yok denecek kadar az olan birkaç Avrupa kentinden biri. Çünkü hem ticari binaların hem de konutların neredeyse tamamı İkinci Dünya Savaşı’nda Nazi bombardımanları sonucu yerle bir oldu. Bu durum kenti daima geleceğe bakan, çalışmayanın ya da muhtaçlık duyulmayanın yıkıldığı bir yer haline getirdi.
De Hef bunun istisnası. Bu nedenle de kentin en güzel tanınan anıt binası. Savaştan sonra direncin sembolü olan köprü, daha yaşlı jenerasyonların geçmişle ortasındaki az sayıdaki bağdan biri.
Üstelik Bezos’a karşı verilen savaş Rotterdam halkının De Hef için birinci gayreti değil. Yıllar önce köprünün yıkılması gündeme geldiğinde de lokal halk protestolar düzenlemişti.
Ardından 2000’de köprü bir ulusal anıt ilan edildi ve 2014-2017 yılları ortasında onarımı yapıldı.
Bugün De Hef fonksiyonun biçime karşı zaferinin bir sembolü olarak ayakta duruyor. Kim isterse istesin, ne kadar para teklif ederse etsin, süreksiz olarak bile değiştirilmesi imkânsız kabul ediliyor.
The New York Times’in “The Country That Wants to ‘Be Average’ vs. Jeff Bezos and His $500 Million Yacht” başlıklı haberinden derlenmiştir.