Sayıştay, Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nde (ÇAYKUR) borcun borçla kapatılmaya çalışıldığı tespitinde bulundu. Sayıştay’ın raporunda kurumun 100 ünite anapara ve faiz borcu ödemesi için 106 ünite borçlandığı belirtilerek, “borçlanma sarmalında” tabiri kullanıldı.
Türkiye Varlık Fonu’na devredildikten sonra ziyanı her yıl giderek artan ÇAYKUR, 2021 yılını 503 milyon TL ziyanla kapatmış, kurumun son beş yıllık ziyanı 2.6 milyar TL’ye ulaşmıştı. Kurumun 2021 yılı hesaplarını inceleyen Sayıştay, giderek artan ziyanla ilgili kıymetli tespitlerde bulundu. Kurumun borçlanma sarmalına girdiği söz edilerek, borcun borçla kapatılmaya çalışıldığı ihtarında bulunuldu. Sayıştay raporunda, ziyan ve borçlanma ile ilgili şu tespitlere yer verildi:
“ÇAYKUR’un borçlanma gereksiniminin çok yüksek olduğu ve finansman masraflarının devir sonucunu olumsuz etkilediği tespit edilmiştir. Kuruluş 2021 yılında teklif toplama suretiyle farklı bankalardan 16 milyar TL ticari banka kredisi kullanmış ve 15 milyar TL kredi anapara geri ödemesi yapmıştır. Münasebetiyle 2020 yılından devreden 4 milyar 200 milyon TL meblağında mali borçlar, 2021 devir sonunda yüzde 26 oranında artarak 5 milyar 200 milyon TL’ye yükselmiştir.
Finansman sarfiyatı 588 milyon TL’ye ulaştı
2021 yılında ticari bankalardan kullanılan kredilerinden ötürü tahakkuk eden faiz yahut finansman sarfiyatı meblağı da 588 milyon TL olmuştur. Kuruluş, başlangıçta yaş çay yaprağı alım bedellerini ödemek için yılın muhakkak vakitlerinde borçlanma muhtaçlığı duyarken, 2017 yılından itibaren devamlılık göstermeye başlayan işletme faaliyeti ziyanlarının finansmanı nedeni ile giderek yılın tamamına yayılan ve genel nitelikte, kalıcı bir borçlanma muhtaçlığı doğmuştur.”
Kredi kullanım ölçüsü 16 milyar TL’ye ulaştı
Sayıştay’ın tespitine nazaran 2017 yılında sonraki yıla devreden kredi bakiyesi bir buçuk milyar TL olan kurumun bu bakiyesi 2021 yılında 5 milyar 200 milyon TL’ye ulaştı. Raporda şöyle devam edildi: “2021 yılında teşekkülün işletme faaliyeti karının evvelki yıla nazaran yüzde 251 oranında artması ve kuruluşa bir milyar TL fiyatında sermaye ödemesi yapılmasına karşın, yıl içi kredi kullanım ölçüsü evvelki yıla nazaran yüzde 49 oranında 5 milyar 200 milyon TL artarak 16 milyar TL’ye yükselmiştir. Yıl içinde kredi geri ödemesinde artış olmasına karşın sonraki yıla devreden kredi bakiyesi yüzde 23 oranında bir milyar TL artarak 5 milyar 200 milyon TL olmuştur.
100 ünite anapara ve faiz için 106 ünite borçlanıldı
ÇAYKUR’un kredi anapara ve faiz borcu ödemesi için ne kadar borçlanma yapıldığını söz eden borç çevirme oranı 2021 yılında yüzde 106 düzeyinde gerçekleşmiştir. Diğer bir söz ile ÇAYKUR 2021 yılında 100 ünite anapara ve faiz borcu ödemek için 106 ünite borçlanmıştır. Yıl içi kredi kullanımının artması, tahakkuk eden finansman masrafının evvelki yıla nazaran yüzde 82 oranında 266 milyon TL artması 588 milyon TL’ye yükselmesine yol açmıştır. Bu da her ne kadar 2021 yılında faaliyet karı doğsa da yılın 504 milyon TL devir ziyanı ile sonuçlanmasına neden olmuştur. Devir ziyanına yol açan en değerli öge olarak finansman sarfiyatı karşımıza çıkmaktadır. Büyümeye devam eden borçlanma sarmalının kırılabilmesi için borç çevirme oranının 100’ün altına düşürülmesi, yani kredi anapara ve faiz ödemesinden daha az kredi kullanımında bulunulması kuraldır.”