Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün müzeler ve kültür varlıkları için acil afet planı kapsamında, tarihi Atik Mustafa Paşa Camii’nde 2021 yılında başlayan kapsamlı onarım çalışmaları devam ediyor. Eyüpsultan Ayvansaray’da bulunan tarihi yapı, Kristos Pantepoptes Kilisesi olarak 1059’da inşa edilmiş, Sadrazam Koca Mustafa Paşa tarafından mescide dönüştürülmüştü. Halk ortasında ise ‘Hazreti Cabir Camii’ ismiyle da bilinen Atik Mustafa Paşa Camii’nin güçlendirme çalışmalarının Mayıs ayının sonunda tamamlanması bekleniyor. Caminin bakım-onarım, onarım, konservasyon ve muhtaçlık duyulan yerlerde güçlendirme çalışmaları tamamlandı. Çalışmalar sırasında üç boyutlu modeli oluşturulan caminin, zelzele sırasında ana kubbesinin yıkılmasını engellemek için, karbon filelerle güçlendirme uygulaması da yapıldı. Caminin 4 duvarı ise, Osmanlı periyodundan bugüne klasik bir sistem olarak kullanınan ‘gergi’ sistemiyle bütün haline getirildi. Bu prosedürle duvarlar birbirine bağlanarak, zelzele sırasında caminin yıkılmasının önlenmesi planlanıyor. Vakıflar Genel Müdürlüğü yetkilileri, çalışmalarda kullanılan ‘Tarihi Horasan Harcı’nın ise; tuğla kırığı, taş tozu ve kaymak kireçten oluşan bir yapı materyali olduğunu, güçlendirme tekniği olarak değil, yapının özgünlüğünü korumak için kullanıldığını söz etti.
“Ana kubbe için karbon fileler ile güçlendirme yapıldı”
Çalışmalarla ilgili bilgi veren Yüksek İnşaat Mühendisi Alper Koyutürk, “Vakıflar Genel Müdürlüğü olarak onarım çalışmalarına başlamadan evvel, alanında uzman akademisyen hocalarımızdan oluşan bir bilim kurulu oluşturduk. Burada bize katkı sunması için Prof. Dr. Feridun Çılı hocamız ile birlikte çalışıyoruz. Hocamızla birlikte bu yapıya ait 3 boyutlu model oluşturduk. Bu modele nazaran, ana kubbede zelzele esnasında göçmeyi engellemek için, karbon filelerle güçlendirme uygulaması yapmamız gerektiği ortaya çıktı. Bu uygulamayı tamamladık. Yapının vücut duvarlarının bir arada çalışması, sarsıntı anında göçmemesi için, paslanmaz çelik gergi sistemiyle, yapının bir bütün olarak çalışmasını sağlamayı amaçladık. Ayrıyeten yapının vücut duvarlarının içindeki boşlukların oranını ve yerlerini tespit etmek için, bir tarama sistemi yapıldı. Bu tarama sonucunda ortaya çıkan boşluklara, hidrolik kireç asıllı enjeksiyon uygulaması yapılarak, vücut duvarlarının güçlendirilmesi sağlandı. Klasik üretim tekniğine nazaran yapılan yapılarda, bu yapının vücut duvarlarının birlikte çalışması bazen pek mümkün olamıyor” dedi.
“Geleneksel formülle duvarları birbirine bağlamış oluyoruz”
Deprem sırasında duvarların bir bütün olarak göçmesini engellemek için, duvarları birbirlerine bağladıklarını belirten Koyutürk, “Depremde göçme olmaması için yapının duvarlarının bir arada çalışmasını istiyoruz. Sarsıntıda yatay bir kuvvet ortaya çıkıyor. Bu kuvvete karşı duvarların karşılık verebilmesi, hasar almaması ve göçmemesi için duvarların birlikte çalışmasını sağlamak gerekiyor. Tarihi yapılarımızda bu klasik metodu kullanıyoruz. Dolu demirlerle yapılan bir gergi sistemiyle, paslanmaz çelik materyal kullanarak duvarları birbirine bağlamış oluyoruz. Bu sistemle yapının 4 duvarını da birbirine bağlayarak, birlikte çalışmasını sağlıyoruz. Bu biçimde zelzeleden gelen yükleri bir arada karşılayan duvarlar, göçmemiş oluyor. Ramazan ayının sonunda bu camiyi açmayı planlıyoru” diye konuştu.
“Horasan tekniği yapıyı özgün hale getirmek için yapılan uygulama”
Anıtlarda kullanılan ‘Tarihi Horasan Harcı’nın güçlendirme tekniği olmadığını da belirten Koyutürk, “Horasan tekniği diye bir güçlendirme tekniğimiz ne yazık ki yok. Literatürde de yok, bu türlü bir uygulamamız da yok. Evvel ‘Horasan Harcı’nın ne olduğundan bahsetmek lazım. Horasan Harcı aslında, tuğla kırığı, taş tozu ve kaymak kireçten oluşan bir yapı gereci. Klâsik usul ile yapılan yapılarda bu materyal kullanılmış. Tarihi yapılar genelde ‘Horasan Harcı’ ile yapıldığı için, özgünlüğüne dönmesi ismine, yapılan tahliller sonucunda onarımı da bununla devam ettiriyoruz. Aslında bu bir güçlendirme tekniği değil. Yapıyı özgün haline getirmek için yapılan bir uygulama. Yıllar içinde yapılan çimentolu sıvalar, güçlendirmeler yahut eklentileri yapıdan arındırarak, özgünlüğüne döndürmek için yaptığımız bir uygulama. Genelde anıtsal yapılarımızda, Horasan Harcı, kullanılan bir malzemedir” dedi.
“İlk bilimsel çalışma 2018 yılında başladı”
Camii hakkında bilgi veren Yüksek Mimar Hasret Reisoğlu Uçarkuş ise, “Atik Mustafa Paşa Camii halk ortasında Hz. Cabir Camii olarak bilinen bir tarihi yapı. Bizans periyodunda 9. yüzyılda kilise olarak inşa edilmiştir. Daha sonra İkinci Beyazıt periyodunda Sadrazam Koca Mustafa Paşa tarafından mescide çevrilmiştir. Yapı içerisinde hazreti sahabeden Hazreti Cabir Bin Abdullah’ın makamı yer aldığından, yerli ve yabancı turistlerin uğrak noktasıdır. Yapının birinci bilimsel çalışması 2018 yılında başlamıştı. Onaylanan projeler doğrultusunda 2021 yılında kapsamlı onarım çalışmalarına başlandı. Vakıflar Genel Müdürlüğü olarak her onarım uygulamamızda yaptığımız üzere, birinci olarak yapı arındırıldı. Yapıda 1980’li yıllarda yapılan çimentolu sıvalar raspa (eğelemek,düzleştirmek için kullanılan çelik ekipman) edilerek alındı. Çimentolu sıvıların altında yer alan, özgün derz ve sıvalardan numuneler alınarak laboratuvarlara gönderildi. Üniversitelerden gelen tahlil raporları doğrultusunda, yapının özgün harcına uygun Horasan Harcı ile sıvaları yapılmıştır” dedi.